Show notes
MUILEN IN DE BRONSTIJD
- Herpes, het virus dat ons koortsblaasjes bezorgt, is een virus dat miljoenen jaren oud is en keiveel diersoorten treft, van primaten tot koralen.
- Het herpes simplex-virus (HSV-1) is een van de meest endemische virussen ter wereld. Maar liefst twee derde van de wereldbevolking is er drager van.
- Men neemt aan dat het virus oorspronkelijk ‘verticaal’ werd doorgegeven, dat wil zeggen, van moeder op kind. Toch is op dit moment een andere stam dominant, die wordt doorgegeven door oraal contact.
- Wetenschappers aan de universiteit van Cambridge en Tartu hebben nu ontdekt dat die welbepaalde stam zo’n vier– à vijfduizend jaar geleden dominant werd.
- Om dat te kunnen berekenen, hadden ze oudere DNA-stalen nodig van het herpes-virus (tot hiertoe kwam het oudste staal uit 1925). Daarvoor hebben ze meer dan 3000 skeletten opgegraven om in het gebit te peuteren (smakelijk).
- Uiteindelijk hebben ze een bruikbaar genoom van het herpesvirus gevonden in een man die 1500 jaar geleden gestorven is in het Oeral-gebergte, twee mensen uit Cambridge (een vrouw uit de 6de eeuw en een man uit de 14de eeuw), en een Nederlandse pijproker die gestorven is in 1672, vermoedelijk bij een aanval op zijn dorp.
- Aangezien we de snelheid kennen waarmee het virus evolueert, en de onderzoekers nu verschillende stalen uit verschillende periodes konden vergelijken, zijn ze erin geslaagd om een tijdslijn te maken van het virus. Daaruit bleek dat de huidige stam van het herpesvirus zo’n vier à vijfduizend jaar geleden dominant geworden is.
- En nu wordt het interessant: hoe kwam dat dan? Volgens de onderzoekers heeft het te maken met een massamigratie in de bronstijd: Indo-Europese volkeren trokken rond deze tijd Europa binnen vanuit Azië. Dat zorgde voor een bevolkingsexplosie, en mensen die dichter op elkaar leven, ‘dat heeft het virus graag’, om het met Steven Van Gucht te zeggen.
- Daarnaast zouden die oosterse hordes ook hun vreemde gewoontes hebben meegebracht. Muilen, bijvoorbeeld, want kussen is zeker geen universeel menselijke gewoonte. Zo beschreef Herodotos, de vader der geschiedschrijving, omstreeks de 4de eeuw voor Christus, de voor hem vreemde kusgewoonten van de Perzen: “Wanneer ze elkaar op straat ontmoeten, dan kun je zien of ze tot dezelfde klasse behoren als de mannen elkaar kussen op de lippen. Een ondergeschikte wordt gekust op de wang.” (Historiën, I.134)
GOEIE VRIENDEN RUIKEN HETZELFDE
- Geuren hebben sowieso sociale functies. Zo spelen ze bijvoorbeeld een rol bij seksuele aantrekkelijkheid. De vraag is of ze ook een rol spelen bij complexere sociale relaties zoals vriendschap.
- Door te snuffelen aan gebruikte t-shirts (door zowel een elektronische als een menselijke neus) bleek dat vrienden een meer gelijkaardige geur hadden dan niet-vrienden.
- De vraag is dan nog of die correlatie ook causatie in zich draag: word je goeie vrienden OMDAT je een vergelijkbare geur hebt? Ook die vraag probeerden de onderzoekers te beantwoorden. Ze lieten mensen die elkaar niet kenden samen een opdrachtje uitvoeren, en vroegen achteraf of ze dachten dat hun partner in de opdracht een vriend zou kunnen worden. Proefpersonen die aangaven elkaar als mogelijke vriend te zien, hadden een meer vergelijkbare geur dan proefpersonen die niet zo'n 'klik' voelden. Mensen met een vergelijkbare geur lijken dus meer kans te hebben om vrienden te worden.
TOETANCHAMON EN DE HEMELSE KOE
DE GEHEIME BOODSCHAPPEN VAN CATHARINA VAN ARAGON
-
Meer weten over Catharina Van Aragon en haar sluwe steek richting Henry VIII? Vanessa Braganza vertelt in geuren en kleuren hoe ze de fonkelende anagram van Catharina Van Aragon ontcijferde.
-
Als je niet genoeg kan krijgen van de vroegmoderne Wordle variant kan je Braganza volgen op haar Twitter.
DUOLINGO-CURSUS HIGH VALYRIAN
- Naar aanleiding van de HBO-reeks House Of The Dragon (een prequel voor Game Of Thrones), brengt de taaltrain-app DuoLingo een cursus ‘High Valyrian’ uit.
- High Valyrian is een fantasietaal uit de wereld van A Song Of Fire & Ice, de boeken van George R. R. Martin waarop Game Of Thrones gebaseerd is. De taal fungeert zo’n beetje als het Latijn van het fictieve Middeleeuwse rijk Westeros: het is een taal van een vroegere beschaving die door niemand nog gesproken wordt, maar voortleeft in de liturgie en in de wetenschap.
- In tegenstelling tot Tolkien, de schrijver van de Lord Of The Rings-trilogie, is Martin geen professor taalkunde. Hij besteedde dan ook weinig aandacht aan zijn High Valyrian. Het gaat om slechts twee zinnen: ‘Valar morghulis’ (alle mannen moeten sterven) en ‘valar dohaeris’ (alle mannen moeten dienen).
- Toch kun je uit die zinnen al veel afleiden. Zo blijk je met het suffix -r een collectief getal te kunnen maken (alle x). En het suffix -is maakt een soort conjunctief van je werkwoord. (moeten x).
- Voor de geloofwaardigheid van hun dialogen wilden de makers van Game Of Thrones van het High Valyrian een volwaardige kunsttaal maken met alles erop en eraan. Dat is niet ongebruikelijk in fictie. Denk maar aan het Klingon uit Star Trek of het Na’vi van de blauwe schepsels in Avatar.
- Daarvoor deden ze een beroep op een community van nerds die zich bezighouden met het ontwerpen van kunsttalen (de zogenaamde ‘conlangs’). Ze schreven een wedstrijd uit en David J. Peterson kwam als winnaar uit de bus. Hij ging aan de slag met de twee bovenstaande zinnen en werkte een heel systeem uit met acht naamvallen, vier genders, vier getallen… Om maar te zeggen dat High Valyrian moeilijker is dan oudkerkslavisch.
- Peterson heeft tot hiertoe meer dan 40 kunsttalen ontworpen, waarvan er een aantal op tv te zien zijn. Zo ontwierp hij ook het Dothraki, de taal van het paardenvolk in Game Of Thrones, en het Trigadeslang in The 100.
- Je kunt je afvragen wat het nut is van kunsttalen, of van een cursus High Valyrian op DuoLingo. Maar daar laten we het liefst David J. Peterson zelf op antwoorden in deze Ted-talk.
STEPHEN KING vs. DE PINGUÏNS
-
Er zijn veel goeie bronnen over de merger van twee van de allergrootste uitgeverijen van de wereld (Penguin Random House en Simon & Schuster), maar de meest entertainende en grondige is wellicht deze.
-
Voor de economische kant van de zaak is er een aflevering van de altijd geweldige podcast Ones and Tooze.
HOE DIEREN RUSTIG HOUDEN BIJ DE DIERENARTS?
- Dieren in het asiel worden rustig van sommige types muziek, maar werkt muziek ook voor zieke dieren die naar de dierenarts moeten?
- De hypothese is dat muziek kan helpen om de hartslag van dieren te verlagen, waardoor ze rustiger worden. In deze studie hebben ze de hartslag van de dieren echter verkeerd ingeschat. Daardoor hebben ze de dieren eerder opgejaagd dan gekalmeerd.
- Wij onthouden vooral dat honden nog het meest rustig worden van een menselijke stem. Speel dus onze podcast af om je viervoeter te sussen (en jezelf te entertainen)!